چه نوع آب‌صابونی سرطان‌زا است و چگونه سلامت کارگران را تهدید می‌کند؟
در صنایع فلزکاری و ماشین‌کاری، استفاده از روانکارهایی چون آب‌صابون صنعتی رایج و ضروری است. اما آیا تمام این روانکارها ایمن هستند؟ متأسفانه پاسخ منفی است. برخی از ترکیبات موجود در آب‌صابون‌های صنعتی می‌توانند تهدیدی جدی برای سلامت انسان باشند و در مواردی حتی باعث بروز سرطان شوند.
آب‌صابون صنعتی چیست؟
آب‌صابون مخلوطی از آب، روغن (معدنی یا سنتزی) و افزودنی‌هایی مانند مواد ضدزنگ، آنتی‌باکتریال و مواد امولسیون‌کننده است. این مایع برای روانکاری و خنک‌کاری ابزار و قطعه‌کار در فرآیندهایی مانند تراشکاری، فرزکاری و برش استفاده می‌شود.
اما مهم‌ترین نکته‌ای که نباید نادیده گرفته شود این است که ترکیب آب‌صابون در طول زمان تغییر می‌کند. این تغییرات ممکن است به تولید ترکیبات سمی، سرطان‌زا و آسیب‌رسان برای پوست و سیستم تنفسی منجر شوند.
آب‌صابون‌های سرطان‌زا کدام‌اند؟
برخی از آب‌صابون‌ها به دلیل ترکیبات شیمیایی خاص خود یا آلودگی ثانویه، سرطان‌زا شناخته می‌شوند. خطرناک‌ترین انواع آب‌صابون شامل موارد زیر هستند:
-
آب‌صابون‌های پایه‌معدنی قدیمی
این نوع روغن‌ها معمولاً دارای روغن‌های معدنی تصفیه‌نشده یا نیمه‌تصفیه‌شده هستند. این روغن‌ها ممکن است حاوی هیدروکربن‌های آروماتیک چند حلقه‌ای (PAHs) باشند که به شدت سرطان‌زا هستند.
-
آب‌صابون‌هایی با افزودنی‌های نیتروزآمین‌زا
برخی افزودنی‌های مورد استفاده در آب‌صابون‌ها مانند اتانول‌آمین‌ها و نیترات‌ها در شرایط خاص (مانند حرارت یا pH نامناسب) می‌توانند ترکیب شده و نیتروزآمین‌ها تولید کنند. نیتروزآمین‌ها از جمله ترکیبات بسیار سرطان‌زا هستند که در برخی کشورها استفاده از آن‌ها به شدت محدود شده است.
-
آب‌صابون آلوده به باکتری و قارچ
در صورت نگهداری نامناسب، آب‌صابون محیطی مناسب برای رشد میکروارگانیسم‌هاست. برخی از این میکروارگانیسم‌ها می‌توانند مواد سمی مانند اندوتوکسین‌ها یا آمین‌های ثانویه تولید کنند که عامل تحریک و التهاب مجاری تنفسی هستند و در طولانی‌مدت، احتمال بروز بیماری‌های جدی را افزایش می‌دهند.
تهدیدهای سلامتی برای کارگران
استفاده از آب‌صابون‌های سرطان‌زا می‌تواند چندین سیستم بدن را تحت تأثیر قرار دهد:
-
سیستم تنفسی
مه و بخار حاصل از آب‌صابون در محیط‌های بسته بدون تهویه مناسب می‌تواند وارد ریه شده و باعث تحریک مجاری تنفسی، آسم شغلی و حتی سرطان ریه شود.
-
پوست
تماس مداوم با آب‌صابون آلوده یا دارای ترکیبات سمی، باعث درماتیت تماسی، زخم‌های پوستی و در درازمدت، بروز سرطان پوست می‌شود.
-
سیستم ایمنی
برخی ترکیبات آب‌صابون، به ویژه نیتروزآمین‌ها، ممکن است باعث سرکوب سیستم ایمنی و افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها یا اختلالات خودایمنی شوند.
عوامل افزایش‌دهنده خطر
- عدم تعویض به‌موقع آب‌صابون
- عدم پایش سطح pH و رشد میکروبی
- استفاده از آب‌صابون‌های ارزان و بی‌کیفیت
- نبود سیستم تهویه یا فیلتراسیون مناسب
- عدم استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (دستکش، ماسک)
راهکارهای کاهش خطر آب‌صابون سرطان‌زا
- استفاده از آب‌صابون‌های زیست‌پایه
محصولات جدیدی بر پایه ترکیبات گیاهی و بدون مواد سمی تولید شده‌اند که فاقد ترکیبات سرطان‌زا هستند. این محصولات گزینه‌ای ایمن برای محیط‌های کاری هستند.
- تست‌های دوره‌ای کیفیت آب‌صابون
باید به‌صورت منظم، کیفیت فیزیکی و شیمیایی آب‌صابون بررسی شود (pH، رشد میکروبی، بوی بد، رنگ غیرعادی و …).
- تهویه مناسب
استفاده از هودهای مکنده و فیلترهای صنعتی، از ورود مه‌زای روغنی به ریه‌ها جلوگیری می‌کند.
- آموزش و تجهیزات حفاظتی
آموزش کارگران برای تشخیص نشانه‌های هشداردهنده و استفاده از وسایل ایمنی مانند دستکش، عینک و ماسک فیلتر دار بسیار ضروری است.
آب‌صابون سرطان‌زا می‌تواند یکی از عوامل پنهان اما مهم تهدیدکننده‌ی سلامت در صنایع فلزکاری باشد. شناخت ترکیبات خطرناک، نظارت مستمر بر شرایط نگهداری و انتخاب محصولات ایمن‌تر، نقش مهمی در حفظ سلامت کارگران ایفا می‌کند. اگرچه خطر به‌طور کامل قابل حذف نیست، اما با رعایت اصول بهداشتی و فنی می‌توان آن را به حداقل رساند.
آیا می‌دانید برخی آب‌صابون‌های صنعتی می‌توانند سرطان‌زا باشند؟ در این مقاله، انواع آب‌صابون‌های خطرناک، ترکیبات شیمیایی مضر و تهدیدهای سلامتی برای کارگران بررسی شده‌اند.
